Teoria bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej opiera się na zasadzie, że jej użytkownicy przestrzegają pewnych, podanych do publicznej wiadomości reguł zachowania. W ramach tych
reguł konstruuje się system zabezpieczeń w postaci:

  • nadzoru nad przestrzeganiem tych reguł,
  • korekty zachowań społecznie niepożądanych,
  • ewentualnych sankcji za ich popełnienie,
  • reakcji odpowiednich służb w przypadku zagrożenia zdrowia lub życia.


Elementem teorii bezpieczeństwa w przestrzeni publicznej jest zarządzanie ryzykiem w tej przestrzeni, wywodzącej swe korzenie z filozofii TQM (Total Quality Menagement). Podstawowym założeniem tej filozofii jest uwzględnianie w zarządzaniu działalnością organizacji wszystkich podsystemów i elementów składających się na system zarządzania.

Zarządzanie według tej filozofii polega na ciągłym ulepszaniu wszystkich elementów działalności organizacji i obejmuje:

  • identyfikację kluczowych zagadnień działalności organizacji oraz wyznaczanie celów i standardów jakości działań,
  • dobór metod do realizacji celów według określonych standardów oraz procedur i podejmowanie działań zmierzających do wykonywania założonych celów,
  • mierzenie uzyskanych osiągnięć,
  • ocenę i podejmowanie odpowiednich działań naprawczych lub korygujących.

Eliminacja zagrożeń

Jedną z podstawowych procedur, stanowiącą szkielet systemu zarządzania ryzykiem jest identyfikacja oraz eliminacja zagrożeń występujących lub mogących wystąpić na terenie pływalni. Początkiem procesu zarządzania ryzykiem jest właściwa ocena ryzyka istniejącego potencjalnie w przestrzeni podlegającej ocenie. Jeżeli ocena ryzyka nie zostanie przeprowadzona prawidłowo lub w ogóle nie nastąpi, mało prawdopodobne jest wprowadzenie właściwych środków prewencyjnych. Ocena ryzyka ma za zadanie odpowiedzieć na trzy podstawowe pytania:

  • co może się wydarzyć,
  • jakie jest prawdopodobieństwo, że to się wydarzy,
  • jeżeli to się zdarzy, to jakie będą tego konsekwencje.

Bezpieczeństwo użytkowników na pływalni jest uwarunkowane przede wszystkim następującymi elementami:

  • infrastrukturą techniczną obiektu, ze szczególnym uwzględnieniem ilości i rodzaju atrakcji wodnych,
  • oznakowaniem obiektu i poszczególnych urządzeń,
  • regulaminami i instrukcjami, dotyczącymi obiektu jako całości, jego części i poszczególnych urządzeń,
  • wyposażeniem w sprzęt ratowniczy, pomocniczy i do udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej oraz jego stanem i rozmieszczeniem,
  • służbą ratowniczą – jej ilością, kwalifikacjami, doświadczeniem, rozmieszczeniem, sposobem organizacji i kierowania,
  • dokumentacją pracy obiektu – przepływem informacji odnoszących się do sytuacji mogących spowodować zagrożenie,
  • użytkownikami – ich ilością i rodzajem,
  • rodzajem prowadzonych zajęć.

Wszystkie te elementy stanowią nierozłączne, wzajemnie oddziaływające na siebie zbiory.

Odpowiedzialność

Zarządzający pływalnią jest odpowiedzialny przede wszystkim za:

  • podjęcie skutecznych działań organizacyjnych, zmierzających do zapewnienia realnego bezpieczeństwa użytkownikom i pracownikom pływalni oraz skutecznej reakcji w sytuacjach wypadkowych w wodzie i poza nią,
  • podjęcie działań prewencyjnych, obejmujących analizę ryzyka wypadkowego i wdrożenie odpowiednich środków zaradczych,
  • zapewnienie, w razie wypadku, udzielenia skutecznej pomocy, obejmującej działania ratownicze oraz udzielenie pierwszej pomocy przedlekarskiej,
  • podjęcie właściwych, z punktu widzenia prawa i bezpieczeństwa, działań powypadkowych.

Analizując ryzyko na pływalni należy zadać sobie pytanie co? i po co? Dopiero w dalszej kolejności należy udzielić sobie odpowiedzi na pytanie jak? i ocenić ryzyko. Jest to uwarunkowane tym, że przedmiot oraz cel oceny ryzyka determinuje metody jego oceniania. Metody oceny mogą wynikać z przepisów prawa lub indywidualnych potrzeb oceny. Zawsze jednak podmiotem oceny ryzyka jest osoba (lub grupa osób) przebywająca w konkretnym miejscu i warunkach środowiska obiektu. To do tej osoby muszą zawsze zostać odniesione wyniki oceny ryzyka. Należy przy tym pamiętać, że przede wszystkim tej osobie jest potrzebna informacja zwrotna o występujących źródłach zagrożeń i sposobie unikania sytuacji niebezpiecznych dla jego życia i zdrowia.

Ryzyko wystąpienia wypadku na terenie pływalni oznacza prawdopodobieństwo, z jakim użytkownik lub pracownik może zostać poszkodowany w związku z istniejącym na terenie obiektu zagrożeniem. Ryzyko może wynikać z różnych czynników, a jego ocena może służyć różnym celom.  Nie istnieje jedna metoda oceny ryzyka. Przy doborze metody należy się kierować zasadą, że metoda musi być dostosowana do obiektu i występujących w nim potencjalnie zagrożeń. Ponadto powinna ona być:

  • prosta w użyciu,
  • zgodna z obowiązującymi przepisami,
  • dająca w pełni wystarczające oraz obiektywne wyniki,
  • pozwalająca na podjęcie działań korygujących i zapobiegawczych.

Podczas oceny ryzyka należy rozstrzygnąć czy ryzyko związane z oddziaływaniem zidentyfikowanych czynników jest:

  • dopuszczalne – gdy zastosowano wystarczające (skuteczne) środki chroniące użytkowników pływalni przed sytuacjami wypadkowymi,
  • niedopuszczalne – gdy nie zastosowano żadnych środków lub zastosowano niewystarczające (nieskuteczne) środki chroniące użytkowników przed sytuacja mi wypadkowymi. W takiej sytuacji należy podjąć niezwłocznie dalsze działania i zastosować dodatkowe środki ochrony zapewniające skuteczne bezpieczeństwo użytkownika.

Podstawowe cele oceny ryzyka

  1. Sprawdzenie, czy zagrożenia występujące w określonych strefach pływalni zostały zidentyfikowane i czy jest znane ryzyko dla użytkowników związane z tymi zagrożeniami.
  2. Wskazanie, że zastosowane środki profilaktyczne są odpowiednie i wystarczające w odniesieniu do zidentyfikowanych zagrożeń.
  3. Wykazanie, że dokonany wybór:
    • regulaminów, instrukcji i oznakowania dla użytkowników,
    • rozmieszczenia służb ratowniczych,
    • wyposażenia stanowisk w strefach nadzoru ratowniczego,
    • organizacji pracy służby ratowniczej (regulaminów, instrukcji, procedur, systemu organizacyjnego),
    • środków ochrony indywidualnej ratowników,
    • kwalifikacji i doświadczenia służb ratowniczych,
    • jest odpowiedni w odniesieniu do zidentyfikowanych zagrożeń oraz ryzyka dla użytkowników.
  4. Ustalenie priorytetowych działań zmierzających do eliminowania lub ograniczania ryzyka.
  5. Sprawdzenie czy ryzyko wypadku jest na akceptowanym poziomie, a zastosowane środki ochrony są odpowiednie.
  6. Zapewnienie ciągłej poprawy bezpieczeństwa.
  7. Wykazanie organom nadzoru i kontroli, że ryzyko jest znane i są wdrożone środki w celu jego optymalizacji.

Szacując ryzyko wypadku użytkowników pływalni należy:

  • zidentyfikować dające się przewidzieć zagrożenia, ze szczególnym uwzględnieniem tych, które zagrażają życiu, mogą powodować ciężki uszczerbek na zdrowiu lub mogą zagrażać wielu osobom. Należy przy tym skorzystać z doświadczeń tzw. dobrej praktyki ratowniczej. Do identyfikacji zagrożeń najlepsze są metody proste i mało sformalizowane. Najlepszym rozwiązaniem jest identyfikacja zagrożeń przez podmiot zewnętrzny, niezwiązany na co dzień z funkcjonowaniem pływalni,
  • ustalić grupy użytkowników, które mogą ulec wypadkowi, ze szczególnym uwzględnieniem użytkowników, dla których następstwa występujących zagrożeń mogą być szczególnie ciężkie, np. dzieci, kobiety w ciąży, osoby starsze, osoby niepełnosprawne, grupy zorganizowane,
  • oszacować ryzyko wynikające ze zidentyfikowanych zagrożeń dla danych grup użytkowników i stref obiektu, poprzez analizę wystąpienia prawdopodobieństwa niekorzystnych następstw każdego z występujących zagrożeń (mało prawdopodobne, prawdopodobne, wysoce prawdopodobne) oraz ciężkości tych następstw. Podstawowym kryterium dopuszczalności ryzyka są wymagania obowiązujących przepisów prawnych i innych dokumentów normatywnych. W przypadku braku odpowiednich wymagań zaleca się ustalanie kryteriów dopuszczalności ryzyka z uwzględnieniem ogólnie przyjętych zasad bezpieczeństwa, opinii ekspertów, doświadczeń własnych oraz zewnętrznych (analiza wypadków). Efektem szacowania ryzyka jest zaliczenie go do odpowiedniej kategorii:
    – ryzyko zaniedbywane (pomijalne) – żadne działanie nie jest potrzebne,
    – ryzyko akceptowalne – działania profilaktyczne nie są potrzebne,
    – ryzyko średnie – działania profilaktyczne są wskazane, ale należy wziąć pod uwagę koszty i uzyskane efekty,
    – ryzyko poważne – w tej sytuacji należy wziąć pod uwagę rezygnację z dostępności urządzenia lub strefy lub podjąć zindywidualizowane działania organizacyjne w celu zapewnienia maksimum bezpieczeństwa każdemu z użytkowników z osobna,
    – ryzyko nieakceptowane – użytkowanie urządzenia lub strefy nie może zostać rozpoczęte ani kontynuowane dopóki ryzyko nie zostanie zredukowane do poziomu akceptowalnego,
  • podjąć środki zaradcze w obszarach ryzyka, poprzez wdrożenie regulaminów, instrukcji, procedur, systemu organizacyjnego, technologii oraz fizycznych środków ochrony przed zagrożeniami tak, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia wypadku. Należy przy tym pamiętać, że całkowite wyeliminowanie zagrożeń jest na ogół niemożliwe. Skutecznym środkiem zapobiegawczym, zmniejszającym ryzyko wypadku jest wprowadzenie katalogu zakazów, obejmującego czynności ryzykowne dla użytkowników oraz ograniczenie niektórym grupom użytkowników dostępu do miejsc lub urządzeń uznanych za stwarzające dla nich potencjalne niebezpieczeństwo. Można uznać, że ocena ryzyka została przeprowadzona właściwie, jeżeli:
    – uwzględniono podczas oceny wszystkie osoby i grupy osób, które mogą być narażone,
    – rozważono wszystkie dające się przewidzieć, istotne zagrożenia,
    – podjęte środki zapobiegawcze są właściwe, a ryzyko po ich zastosowaniu można ocenić jako akceptowalne (średnie lub małe),
    – podjęte środki zaradcze zostały udokumentowane i podane do publicznej wiadomości (podanie ryzyka i wprowadzonych zasad ochrony),
  • po okresie próbnym ocenić zastosowane rozwiązania. Ocena ta wiążę się z analizą, czy zaproponowane rozwiązania utrzymują ryzyko w ocenianym przedziale czasowym na poziomie małym lub średnim. Analizowany okres musi odpowiadać stałym warunkom występowania ryzyka,
  • w razie potrzeby wprowadzić modyfikacje, szczególnie w sytuacji, w której zastosowane rozwiązania nie dały satysfakcjonujących efektów. Co pewien czas konieczne jest dokonanie przeglądu oceny ryzyka.

Audyt

Jedną ze skutecznych metod oceny ryzyka na pływalni jest wypracowana przez nas w trakcie naszej ponad dwudziestoletniej działalności usystematyzowana procedura audytu bezpieczeństwa pływalni. Poddało się jej już ponad dwieście obiektów. Na podstawie obowiązujących przepisów prawnych (z różnych dziedzin) oraz zasad tzw. dobrej praktyki, dokonuje się przeglądu funkcjonowania pływalni pod kątem:

  • bezpieczeństwa użytkowników i pracowników,
  • usprawnienia organizacji pracy,
  • zminimalizowania odpowiedzialności prawnej (karnej i cywilnej) zarządcy obiektu, za skutki nieszczęśliwych wypadków,
  • podjęcia środków zaradczych w obszarach ryzyka.

Audyt można podzielić na:

  • część techniczną – dotyczącą bezpieczeństwa w zakresie infrastruktury i wyposażenia obiektu,
  • część organizacyjną – dotyczącą bezpieczeństwa w zakresie funkcjonowania służby ratowniczej, jej usytuowania w strukturze organizacyjnej oraz współpracy z pozostałym personelem pływalni, a także regulaminów, procedur i instrukcji funkcjonujących w tym zakresie w obiekcie.

Analiza ta jest ostatecznie ujęta w formie dokumentu w wersji papierowej i elektronicznej.

Podział na strefy

Aby ułatwić ocenę ryzyka w poszczególnych częściach pływalni należy najpierw dokonać podziału obiektu na mniejsze strefy. Strefą (według stworzonej przez nas definicji) jest każda część obiektu, stanowiąca wydzielony konstrukcyjnie lub funkcjonalnie obszar z przypisaną do niej funkcją. Podział na strefy jest podstawą właściwego przygotowania audytu, dlatego należy go dokonać ze  szczególną starannością. Granice strefy wynikają w kolejności:

  • z elementów konstrukcji obiektu,
  • z podziału funkcjonalnego obiektu,
  • ze specyfiki zainstalowanych urządzeń.

Granice strefy z reguły nie są stałe i niezmienne. Wprowadzenie nowej funkcji (np. charakteru ćwiczeń lub użytego sprzętu) może zmienić zarówno granice, jak i charakter strefy. Następnym krokiem w ocenie ryzyka jest charakterystyka każdej z wydzielonych stref m.in. pod kątem:

  • dostępności dla użytkowników (umiejętność pływania, ogólny stopień sprawności, dokonane opłaty, wiek, waga, wzrost, maksymalna pojemność osobowa strefy, konieczność sprawowania opieki),
  • sposobu korzystania (grupowy, indywidualny),
  • zainstalowanych w niej urządzeń (urządzenia zainstalowane w części lądowej i w części wodnej, pływające urządzenia nawodne, urządzenia podwodne, urządzenia dla osób niepełnosprawnych, urządzenia mocowane w sposób stały, urządzenia ruchome i przenośne). Urządzenia podlegają charakterystyce jako funkcjonalna całość, ale także jako ich poszczególne składowe elementy, mogące generować niebezpieczeństwo wypadku,
  • oświetlenia (oświetlenie naturalne i sztuczne, nadwodne i podwodne, oświetlenie awaryjne, umiejscowienie i kąt świecenia poszczególnych rodzajów oświetlenia, możliwość wyłączenia oraz płynnej i skokowej zmiany parametrów pracy poszczególnych rodzajów oświetlenia, wpływ oświetlenia na bezpieczeństwo użytkowania obiektu oraz na komfort i bezpieczeństwo pracy ratowników),
  • podłoża (poślizgowość określana za pomocą współczynnika tarcia),
  • rodzaju tworzywa, kąta nachylenia, funkcji,
  • koloru,
  • różnicy poziomów i sposobu ich pokonania – drabinki, schody, pochylnie. Charakterystyki podłoża dokonuje się w aspekcie korzystania z niego przez użytkowników, a także jego właściwości mających wpływ na właściwe prowadzenie akcji ratowniczej,
  • przebiegających ciągów komunikacyjnych (ilość ciągów, ich jedno- lub dwukierunkowość, przecinanie i nakładanie się na siebie, kanalizowanie ruchu w strefie,możliwość ich wykorzystania w akcji ratowniczej i ewakuacyjnej),
  • oznakowania (rodzaj oznakowania – pionowe, poziome, ilość, zgodność formy graficznej i rozmiarów z obowiązującymi przepisami, umiejscowienie, czytelność i jednoznaczność przekazu, charakter – obowiązkowe – wymagane przepisami i dodatkowe, oznakowanie dla osób niepełnosprawnych, oznakowanie głębokości wody),
  • istniejącego osobowego zabezpieczenia ratowniczego (ilość ratowników, usytuowanie stanowisk ratowniczych, formalne uprawnienia, wymagane dodatkowe umiejętności ratownicze,  dodatkowe przeszkolenia, dodatkowe obowiązki,
  • istniejącego sprzętowego zabezpieczenia ratowniczego (sprzęt ratowniczy, do udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej i pomocniczy oraz jego ilość, rodzaj, usytuowanie, stan technicznyi wymagania dotyczące jego obsługi),
  • zainstalowanego monitoringu wizyjnego – ratowniczego i porządkowego,
  • ilości kamer i monitorów, ich zasięgu, rodzaju (nawodny, podwodny), charakteru (do celów ratowniczych, do celów porządkowych), usytuowania kamer i monitorów, sposobu reakcji obsługi, sposobu rejestracji, czasu i miejsca przechowywania zapisów oraz używanych nośników,
  • możliwości wyłączenia danej strefy z eksploatacji – oznaczenie strefy lub urządzenia czasowo wyłączonego z eksploatacji i uniemożliwienie wejścia w tę strefę osób postronnych (rodzaj i ilość sprzętu, sposób jego montażu, punkty kotwienia i ich rodzaj, stabilność, czytelność informacji),
  • dodatkowego personelu obsługi zaangażowanego w obsługę strefy (ilość personelu i jego umiejscowienie, stanowiska pracy, formalne uprawnienia, wymagane dodatkowe umiejętności i przeszkolenia, zakres obowiązków),
  • korzystania ze strefy przez osoby niepełnosprawne (możliwość bezpiecznego wejścia/wjazdu i wyjścia/wyjazdu w strefę i ewentualne utrudnienia, możliwość bezpiecznego poruszania się w strefie i ewentualne utrudnienia, dostosowanie urządzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych, konieczność obecności osoby sprawującej opiekę, miejsce na złożenie sprzętu ułatwiającego poruszanie się osobie niepełnosprawnej, ograniczenia w korzystaniu ze strefy przez osoby niepełnosprawne, oznakowanie, sposób przywołania personelu),
  • występujących regulaminów, instrukcji i informacji dla użytkowników (rodzaj oznakowania – regulaminy, instrukcje, informacje dodatkowe, ilość, zgodność formy graficznej i rozmiarów z obowiązującymi przepisami, umiejscowienie, treść, czytelność i jednoznaczność przekazu, charakter – obowiązkowe – wymagane przepisami i dodatkowe – uzupełniające),
  • stopnia i charakteru zagrożeń występujących w danej strefie.

Gdy mamy te informacje oraz inne wynikające ze specyfiki obiektu (np. godzin otwarcia, rodzaju użytkowników, sposobu korzystania z pływalni, rodzaju prowadzonej działalności, usług obcych na terenie obiektu, ilości osób korzystających z obiektu) można przystąpić do oceny ryzyka w poszczególnych strefach oraz do stworzenia koncepcji poprawy istniejących warunków bezpieczeństwa. Przyjęte rozwiązania powinny mieć charakter spójnego sytemu, wzajemnie uzupełniających się dokumentów, instrukcji, procedur i informacji jednoznacznie definiujących zakres  odpowiedzialności poszczególnych ogniw tego systemu.

Wybierz odpowiednią metodę

Istnieje wiele znanych metod oceny ryzyka. Różnią się one między sobą przede wszystkim zastosowaniem technik logicznego postępowania, precyzji oceny ryzyka oraz przyjętym poziomem szczegółowości analiz. Do szacowania ryzyka występującego na pływalni można używać także elementów zmodyfikowanych metod oceny ryzyka zawodowego, takich jak:

  • analizy bezpieczeństwa pracy JSA Job Safety Analysis – metoda indukcyjna, w której ryzyko jest funkcją konsekwencji zdarzenia i prawdopodobieństwa zdarzenia,
  • wstępnej analizy zagrożeń PHA – Preliminary Hazard Analysis – metoda matrycowa, indukcyjna, pozwalająca na jakościowe oszacowanie ryzyka, w której szacowanie ryzyka jest określeniem możliwych strat poprzez stopień wyrządzonych szkód i prawdopodobieństwo z jakim szkody mogą wystąpić,
  • metody pięciu kroków,
  • metody PN-N-18002 – matrycowa metoda oceny ryzyka, przeznaczona do jakościowego oszacowania ryzyka. W tej metodzie szacuje się parametry ryzyka, którymi są spowodowane, zdarzenie ciężkości następstw (skutki) oraz prawdopodobieństwo, z jakim następstwa te mogą wystąpić. Wartościowanie ryzyka jest przeprowadzane przez odczytanie jego wartości z matrycy,
  • metody Risk Score – metoda pozwalająca na ocenę prawdopodobieństwa skutków dla indywidualnej osoby. Parametrem jest tu ekspozycja (narażenie), rozumiana jako czas przebywania w strefie narażenia na dane zagrożenie i prawdopodobieństwo samego zdarzenia.

Proces oceny ryzyka nie jest procesem zamkniętym i musi trwać ciągle. Każde podjęte zorganizowane działanie powinno być poddane ocenie skuteczności, tzn. czy po jego realizacji ryzyko związane z zagrożeniem i jego potencjalnym niekorzystnym oddziaływaniem uległo obniżeniu.