Minęło już 6 lat obowiązywania przepisów ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 656 ze zm.), aktów wykonawczych do niej wydanych oraz przepisów ściśle z nią powiązanych, regulujących głównie zagadnienia związane z obszarami wodnymi, zapewnieniem bezpieczeństwa w sferze pomocy medycznej i bezpiecznymi warunkami wypoczynku nad wodą dzieci i młodzieży.

Mankamenty obowiązującej ustawy

Już na etapie procedowania projektu tej ustawy (lata 2010–2011) zainteresowane środowiska zgłaszały do treści zaproponowanych pierwotnie w jej zapisach wiele krytycznych uwag, zastrzeżeń i propozycji zmian. Niestety zainteresowanie zmianami wyrażały głównie środowiska związane z ratownictwem wodnym, co odcisnęło się silnym piętnem na zapisach, które ostatecznie znalazły się w tekście tego aktu prawnego. Wyraźnie zabrakło tu głosów i opinii przedstawicieli gminnych jednostek samorządowych, na których barkach spoczywa (w ramach zadań własnych gminy) odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa osobom pływającym, kąpiącym się i uprawiającym sporty wodne.

Na ostatecznym kształcie treści ustawy zaważyło również to, że koniec procesu jej legislacji zbiegł się z zakończeniem kadencji sejmu i senatu, a jej uchwalenie nastąpiło na ostatnich posiedzeniach tych izb. W rezultacie powstał akt prawny zawierający wąski zakres uregulowań, niewspółmierny do jego szerokiego tytułu, niechlujny pod względem treści, zawierający wiele wewnętrznych sprzeczności oraz dużą liczbę błędów merytorycznych i terminologicznych, braków definicyjnych, rozwiązań rodzących wątpliwości prawne i interpretacyjne. Dodatkowo ustawa nie różnicuje w wystarczający sposób zadań i obowiązków różnych podmiotów zaangażowanych w zapewnienie bezpieczeństwa osobom pływającym, kąpiącym się lub uprawiającym sport lub rekreację na obszarach wodnych. Sytuacji nie poprawiły wydane na podstawie delegacji zawartych w ustawie wydane do niej akty wykonawcze, ponieważ jako przepisy niższego rzędu mogły obejmować jedynie zakres i instrumentarium pojęciowe zawarte w ustawie.

Tragicznie wręcz wygląda sytuacja interpretacji zapisów w ustawie i wydanych do niej aktów wykonawczych dokonywana przez biura prawne sejmu, senatu i poszczególnych ministerstw w odpowiedzi na indywidualne zapytania obywateli i podmiotów działających w sferze zapewnienia bezpieczeństwa nad wodą oraz interpelacje poselskie i senackie. Interpretacje wydawane przez biura prawne różnią się między sobą (a często przeczą sobie wzajemnie), wprowadzając chaos informacyjny. Dodatkowo na skutek zmian politycznych kolejne ekipy urzędników ministerialnych wydają interpretacje poszczególnych zagadnień sprzeczne z interpretacjami publikowanymi wcześniej przez ich poprzedników, a które wydawałoby się, znalazły już ugruntowaną pozycję w systemie prawnym i na podstawie których podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego oraz zarządzający wyznaczonymi obszarami wodnymi zorganizowały wykonywanie swoich zadań.

Nowelizacje ustawy

Nie dziwi przeto fakt, że próby prac nad nowelizacją ustawy podjęto w zespołach sejmowych już w roku 2013. Od tego czasu ustawę nowelizowano kilkukrotnie, ale zakres tych nowelizacji wynikał jedynie ze zmian w innych, powiązanych z nią ustawowych aktach prawnych. Całościowej nowelizacji nie przeprowadzono i do chwili obecnej nie istnieje żaden projekt jej kompleksowej zmiany. Jak już wspomniano, nowelizacje dokonywane były przy okazji zmian w ustawach zakresowo pokrewnych i z taką sytuacją mamy do czynienia obecnie. Od 1 stycznia 2018 r. weszły w życie zapisy ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz.U. poz. 1566) zmieniające definicje i zasady organizowania akwenów strzeżonych na wodach otwartych w okresie letnim, zaś obecnie procedowane są dwa projekty aktów prawnych, które będą miały istotny wpływ na funkcjonowanie ratowników wodnych i podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego, a tym samym na organizację sfery bezpieczeństwa przez zarządzających wyznaczonymi obszarami wodnymi. Zmiany te zawarte są w dwóch rządowych projektach dotyczących nowelizacji Ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2195 ze zm.; dalej jako ustawa o PRM), tzw. małej i dużej nowelizacji tej ustawy. Niejako „tylnymi drzwiami” wprowadza się rewolucję w funkcjonowaniu sytemu ratownictwa wodnego i podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego, nakładając na nie nowe obowiązki związane z funkcjonowaniem w sferze systemu państwowego ratownictwa medycznego.

Poniżej omówione zostaną najważniejsze z punktu widzenia ratownictwa wodnego proponowane zmiany i ich wpływ na przyszłą organizację pracy zarządzających wyznaczonymi obszarami wodnymi w sferze zapewnienia bezpieczeństwa zawarte w Rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2137, Sejm VIII kadencji), tzw. małej nowelizacji ustawy o PRM, której procedowanie w sejmie rozpoczęło się 9 stycznia 2018 r.

Główne kierunki zmian

Chyba najważniejszą proponowaną zmianą jest automatyczne wygaśnięcie z dniem 1 stycznia 2019 r. wszystkich zgód wydanych dotąd przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji na wykonywanie ratownictwa wodnego. Zgodnie z zapisami zawartymi w projekcie: „zgody ministra właściwego do spraw wewnętrznych na wykonywanie ratownictwa wodnego wydane na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy (…) w brzmieniu dotychczasowym, zachowują moc do dnia 31 grudnia 2018 r.” Uzyskanie ponownej zgody będzie wymagało spełnienia warunków określonych dotychczas w ustawie oraz warunków dodatkowych przewidzianych w projekcie nowelizacji. Projekt przewiduje wprowadzenie dla podmiotu uprawnionego do wykonywania ratownictwa wodnego, który uzyskał zgodę ministra właściwego do spraw wewnętrznych, obowiązku uzyskania w ciągu 6 miesięcy od dnia wydania zgody wpisu do rejestru jednostek współpracujących z systemem Państwowe Ratownictwo Medyczne. Projekt nie precyzuje, czy obecnie funkcjonujące podmioty muszą uzyskać taką zgodę przed 1 stycznia 2019 r., czy też obejmie je okres 6 miesięcy od daty stycznia 2019 r.

W projekcie wymieniono kategorie podmiotów, które mogą być jednostkami współpracującymi z systemem PRM, w tym także jako współpracujące z systemem podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego na podstawie przepisów ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, po uzyskaniu przez nie wpisu do rejestru jednostek współpracujących z systemem Państwowe Ratownictwo Medyczne. Według uregulowań zawartych w projekcie wpisu do rejestru jednostek współpracujących z systemem PRM będzie dokonywałw drodze decyzji administracyjnej wojewoda właściwy ze względu na miejsce stacjonowania jednostki współpracującej, po złożeniu przez nią wniosku o wpis. Projekt nie przewiduje okresu ważności takiego wpisu, można więc domniemywać, że co do zasady będzie on bezterminowy.

Do kompetencji wojewody właściwego ze względu na miejsce stacjonowania jednostki współpracującej będzie należała także w drodze decyzji administracyjnej odmowa jednostce wpisu do rejestru oraz wykreślenie z rejestru jednostki współpracującej z systemem, jeżeli jednostka ta nie będzie spełniała określonych w projekcie wymagań.

Zgodnie z zapisami projektu podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego mogą być jednostkami współpracującymi z systemem, pod warunkiem że:

  1. osiągają gotowość operacyjną w czasie nie dłuższym niż 30 minut od przekazania powiadomienia o zdarzeniu;
  2. dysponują ratownikami w liczbie niezbędnej do zapewnienia gotowości, o której mowa w pkt 1;
  3. dysponują środkami łączności niezbędnymi do zapewnienia gotowości, o której mowa w pkt 1.

Wojewoda będzie prowadził rejestr jednostek współpracujących z systemem obejmujący między innymi następujące dane:

  • wykaz wyposażenia niezbędnego do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy, jakim dysponuje jednostka współpracująca z systemem;
  • maksymalny czas osiągnięcia gotowości operacyjnej, licząc od chwili przekazania powiadomienia o zdarzeniu;
  • wskazanie rodzaju wykonywanych działań ratowniczych;
  • współrzędne geograficzne miejsca stacjonowania jednostki współpracującej z systemem;
  • czas pozostawania jednostki współpracującej z systemem w gotowości operacyjnej do wykonywania działań ratowniczych w ciągu doby i w ciągu roku.

Jednocześnie wojewoda uzyska uprawnienia do przeprowadzania kontroli działalności jednostek współpracujących z systemem pod względem spełniania określonych w ustawie wymagań. Forma i zakres tej kontroli nie są uregulowane w projekcie.

Jak widać z powyższych zapisów, ustawodawca uściśla miejsce podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego w systemie PRM, poprzez nałożenie na nie nowych obowiązków, wykonywanych w ścisłym rygorze organizacyjnym, sprzętowym, kompetencyjnym, czasowym i dyslokacyjnym. Należy w związku z tym przypuszczać, że wiele z działających obecnie 118 podmiotów (ostrożne szacunki oscylują w granicach 30–50%) nie będzie w stanie wypełnić nowych warunków funkcjonowania, tym bardziej że projekt nie precyzuje, czy podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, które uzyskały decyzję o działaniu na terenie całego kraju, będą musiały uzyskać wpis do rejestru jednostek współpracujących z systemem PRM w drodze decyzji administracyjnej od każdego wojewody. Projekt przewiduje bowiem również cofnięcie zgody ministra właściwego do spraw wewnętrznych na wykonywanie ratownictwa wodnego, jeżeli podmiot uprawniony do wykonywania ratownictwa wodnego, któremu taka zgoda została udzielona, nie został wpisany lub został wykreślony z rejestru jednostek współpracujących z systemem Państwowe Ratownictwo Medyczne.

W świetle tych zapisów projektu dla zarządzających wyznaczonym obszarem wodnym istnieją dwa potencjalne zagrożenia. Pierwsze wiąże się z faktem natychmiastowej utraty przez ratowników wodnych prawa wykonywania zawodu w sytuacji utraty przed podmiot, którego są członkami, pracownikami albo w którym pełnią służbę, zgody na wykonywanie ratownictwa wodnego (art. 2 pkt 5 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych). Drugie związane jest z sytuacją, kiedy zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym podpisali długoterminowe umowy o outsourcing usług z zakresu ratownictwa wodnego z podmiotem, który w okresie obowiązywania tej umowy utraci status podmiotu uprawnionego do wykonywania ratownictwa wodnego.

Dodatkowo zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym przy zawieraniu umów outsourcingu będzie musiał żądać od podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego dodatkowego dokumentu – potwierdzenia wpisu do rejestru jednostek współpracujących z systemem PRM w postaci decyzji administracyjnej wydanej przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce stacjonowania podmiotu jako jednostki współpracującej z systemem PRM.

Drugą bardzo ważną z punktu widzenia ratownictwa wodnego zmianą, którą przewiduje projekt nowelizacji ustawy, jest naprawienie istotnego przeoczenia dotyczącego obowiązku spełniania przez ratownika wodnego wymagań określonych w art. 13 ust. 1 ustawy o PRM, w tym posiadania zaświadczenia o ukończenia kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskania tytułu ratownika. Ustawa o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych w swoim dotychczasowym brzmieniu nie zawiera wyłączeń w zakresie obowiązku posiadania ważnego zaświadczenia o ukończeniu kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika. W związku z powyższym każda osoba – nawet taka, która posiada kwalifikacje do wykonywania zawodu ratownika medycznego, lekarza czy pielęgniarki systemu – która chce być ratownikiem wodnym, musi spełniać obecnie wymagania określone w art. 2 pkt 5 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, w tym powinna posiadać ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika.

Dla porównania wyłączenia w tym zakresie zawiera „siostrzana” ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich (Dz.U. Nr 208, poz. 1241 ze zm.), gdzie w art. 2 pkt 9 definiuje się ratownika górskiego jako osobę spełniającą wymagania określone w ustawie o PRM dla lekarza systemu, pielęgniarki systemu, ratownika medycznego lub ratownika.

Projekt przewiduje zmianę definicji ratownika wodnego zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych w zakresie zniesienia konieczności ukończenia kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy dla lekarza systemu, pielęgniarki systemu, ratownika medycznego realizujących doskonalenie zawodowe. Jest to konsekwencja nowelizacji art. 13 ust. 1a ustawy o PRM, który w projekcie otrzymuje brzmienie: „Ratownik posiadający kwalifikacje wymagane dla ratownika medycznego, lekarza systemu lub pielęgniarki systemu, realizujący doskonalenie zawodowe posiada uprawnienia do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy bez obowiązku ukończenia kursu”.

Projekt przewiduje również uchylenie art. 19 ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych zezwalającego ratownikowi wodnemu, posiadającemu uprawnienia ratownika medycznego, wykonywanie medycznych czynności ratunkowych przy wykonywaniu działań ratowniczych. Niejako zamiast tego w projekcie nowelizacji ustawy o PRM pojawił się zapis, że w jednostkach współpracujących z systemem osoba będąca ratownikiem medycznym może udzielać świadczeń zdrowotnych innych niż medyczne czynności ratunkowe osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego (art. 15 ust. 4).

W projekcie nowelizacji ustawy o PRM uściślono również nieuregulowaną dotąd kwestię podległości ratowników wodnych wykonujących czynności kwalifikowanej pierwszej pomocy na miejscu zdarzenia ratownikom medycznym lub lekarzom przybyłym na miejsce wypadku. Wprowadzono funkcję „kierującego akcją medyczną”, do którego zadań będzie należało między innymi koordynowanie działań realizowanych przez osoby wykonujące medyczne czynności ratunkowe oraz udzielające kwalifikowanej pierwszej pomocy na miejscu zdarzenia.

Według założeń projektu ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

Wnioski

Z zaprezentowanego projektu uregulowań wynika, że rząd chce ściślejszego powiązania podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego z systemem zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Przy obecnym braku odpowiedniego systemu finansowania ratownictwa wodnego, niejasnych kryteriach wyposażenia jednostek w sprzęt niezbędny do udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy, niedoborach kadrowych ratowników wodnych i braku refleksji nad tym, że obecnie funkcjonujące podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego mają różną formę organizacyjną (stowarzyszenia, fundacje, indywidualna działalność gospodarcza, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością itp.) i różny pod względem obszaru i charakteru teren działania oraz że opierają się w znacznej mierze na działalności wolontariackiej, może to doprowadzić do ostatecznej zapaści organizacyjnej ratownictwa wodnego w Polsce. Z rynku wypadnie część podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego, a liczba tych, które pozostaną, może nie gwarantować właściwego wykonywania ratownictwa wodnego na obszarze kraju i pogłębić przez niewydolny system szkoleń dopływ nowych kadr ratowników wodnych. A tym samym przysporzyć zarządzającym wyznaczonymi obszarami wodnymi dodatkowych kłopotów w skompletowaniu wykwalifikowanej kadry ratowników wodnych do całorocznej obsługi rosnącej liczby pływalni oraz sezonowego dozoru kąpielisk i miejsc okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli.